Cezmi, Namık Kemal'in tamamlanmamış ilk romanıdır ve Türk edebiyatında ilk tarihi roman denemesi olarak kabul edilir. Roman, 16. yüzyılda İran-Osmanlı savaşları sırasında geçer ve esas olarak Cezmi'nin kahramanlıklarını, aşkını ve vatanseverliğini konu alır.
Romanın önemli temaları şunlardır:
- Vatanseverlik: Cezmi'nin ülkesine olan bağlılığı ve fedakarlığı romanın ana eksenini oluşturur.
- Kahramanlık: Cezmi'nin savaşlardaki cesareti ve liderlik vasıfları vurgulanır.
- Aşk: Cezmi'nin Perihan'a olan aşkı, romanın duygusal boyutunu zenginleştirir.
- Tarih: Roman, 16. yüzyıl Osmanlı-İran ilişkilerine ışık tutar ve tarihi olayları kurgusal bir çerçevede sunar.
- Eğitim: Cezmi'nin iyi bir eğitim alması ve bunun ona kazandırdıkları roman içinde önemli bir yer tutar.